سیستم هدایتی قلب
اسامی دیگر :
گره سینوسی – دهلیزی- (Sinoatrial node) – الیاف بین گرهی- گره دهلیزی – بطنی -(Atrioventricular node)- دسته دهلیزی – بطنی- (Bundle of His)
قلب، در طول حیات یک فرد چیزی بیش از 3 میلیارد بار می‌تپد. قلب یک پمپ دوگانه پویا، خستگی‌ناپذیر و کاملاً دقیق دارد که خون را در شبکه گسترده ای از رگ‌ها به حرکت درمی‌آورد. قدرت قلب از دو قسمت پایینی آن یعنی بطن‌ها که دارای دیواره
عضلانی ضخیمی دارد، تأمین می‌شود. انقباض بطن‌ها خون را وارد سرخرگ‌ها می‌کند. در بخش بالایی دیواره آن، نازک است. دهلیزها مانند یک مخزن خون را در خود جمع کرده و به بطن ها می فرستد. قلب بیش از 70 بار در دقیقه ضربان دارد و در هر بار حدود 75 درصد لیتر خون را که
در شش‌هایی که غنی از اکسیژن شده‌اند، از سمت چپ قلب به درون آئورت می‌فرستد. هر ضربان قلب دو مرحله اصلی دارد. سیستول که مرحله انقباض است و دیاستول مرحله استراحت قلب که کل این چرخه، کمتر از یک ثانیه است .
سیستم هدایتی قلب
شبکه هادی قلب، مجموعه‌ای از گره‌ها و رشته‌هایی است که در بین سلول‌های ماهیچه قلبی قرار دارد و بدون دخالت پیام‌های عصبی، به طور خودکار تحریک‌کننده شروع ضربان قلب هستند. شبکه هادی قلب آغازکننده یک جریان الکتریکی در کل قلب است که درنهایت به انقباض مکانیکی سلول‌های
ماهیچه قلبی منتهی می شود. از سیستم هدایتی شامل گره سینوسی – دهلیزی (Sinoatrial node) ، الیاف بین گرهی، گره دهلیزی – بطنی (Atrioventricular node)، دسته دهلیزی – بطنی (Bundle of His) و الیاف پورکنژ می باشند.
گره سینوسی – دهلیزی (S-A): جرقه و جریان الکتریکی هر تپش قلب در نقطه‌ای از دهلیز راست قلب به نام گره سینوسی ایجاد می‌گردد .
مرحله نخست: استراحت
در این مرحله از تپش قلب، دیواره‌های عضلانی قلب استراحت می‌کنند. دهلیزها برجسته می‌شود. چراکه این خون تیره به‌وسیله سیاهرگ ها به دهلیز راست می‌ریزد. خون بدون اکسیژن بدن، وارد دهلیز راست و خون اکسیژن‌دار ششی، وارد دهلیز چپ می‌شود. مقداری از خون نیز به صورت خودکار،
در بطن‌ها جریان پیدا می‌کند. در پایان این مرحله، حدود 80 درصد ظرفیت بطن‌ها پر می شود. تولید ایمپالس، تنها در مناطق ویژه‌ای از قلب صورت می‌گیرد و مانع از ایجاد تحریکات الکتریکی در سایر نقاط قلب می‌شود. هدایت امواج الکتریکی و انتقال آن‌ها به گونه‌ای است که
دهلیزها را قبل از بطن‌ها به انقباض درمی‌آورد. قلب تا زمانی که اولین تحریکات الکتریکی را دریافت نکند قادر به پمپ کردن خون نیست.
مرحله دوم: انقباض دهلیزها (سیستول دهلیزی)
این مرحله آغازگر پیام الکتریکی، انقباض گره سینوسی دهلیزی است. پیام الکتریکی حاصل به‌وسیله رشته‌های بافت گرهی و گره دهلیزی بطنی منتقل‌شده و از طریق انشعابات سلول‌های قلبی در سرتاسر دهلیز چپ وراست پخش گردد. مقداری از این الکتریسیته در عضلات دهلیزها پخش می‌شود
و آن‌ها را منقبض می‌کند. درنتیجه، خون از راه دریچه‌های دهلیزی بطنی، وارد بطن‌هایی می‌شود که عضلات آن‌ها هنوز در حال استراحت‌اند .
سیگنال های دهلیزی بطنی
گره دهلیزی بطنی (A-V) ساختاری در سامانه‌ی هدایت الکتریکی قلب است که شبکه‌ی الکتریکی موجود در دهلیزها را به بطن‌ها متصل می‌کند.
مرحله سوم: انقباض بطن‌ها (سیستول بطنی)
در این مرحله، شبکه هادی قلب وارد عمل می‌شود. یعنی با پیام الکتریکی ایجادشده در گره سینوسی – دهلیزی، هر دو بطن منقبض می‌شود. با انقباض بطن‌ها فشار افزایش می‌یابد و دریچه آئورت وسرخرگ ششی باز می‌شود. خون به درون سرخرگ‌ها جریان یافته و فشار آن به بسته شدن دریچه‌های
دهلیزی، بطنی منجر می‌گردد. هر 4 دریچه قلبی در این مرحله درگیر هستند. دریچه‌های سه لتی و میترال بسته می‌شوند تا از برگشت جریان خون از بطن‌ها به سمت عقب یعنی دهلیزها جلوگیری نمایند و دریچه‌های سینی شکل (ششی و آئورتی) باز می‌شوند تا اجازه خروج خون از قلب را بدهند.
در سمت راست قلب، خون فاقد اکسیژن از بطن راست به داخل سرخرگ ششی فرستاده می شود تا به سمت ریه‌ها رفته و اکسیژن‌دار شود. در سمت چپ قلب خون غنی از اکسیژن از طریق بطن چپ به داخل آئورت فرستاده می شود و وارد دستگاه گردش خون عمومی بدن می‌شود.
مرحله چهارم: استراحت
هنگامی‌که فشار بطنی کاهش یابد، زمان استراحت قلب است. با کاهش آن، فشار بازگشتی در سرخرگ‌ها بالا می‌رود. درنتیجه، خون به سمت قلب برمی‌گردد. بازگشت خون باعث بسته شدن دریچه‌های آئورت وسرخرگ ششی می‌شود. این امر مانع رفتن جریان خون به بطن‌ها است. کاهش فشار بطنی باعث
باز شدن دریچه‌های دهلیزی ـ بطنی شده و خون از دهلیزها وارد بطن‌ها می‌شود.
کنترل ضربان قلب
قلب در هر تپش تقریباً 100 سانتی‌متر مکعب خون را در بدن پخش می‌کند. تعداد ضربان قلب یک فرد بزرگسال و البته سالم در حالت استراحت، بین 60 تا 100 بار در دقیقه است. روزانه حدود 10000 هزار لیتر خون در درون رگ‌ها هدایت می‌شود. هنگام فعالیت یا هیجان، سیگنال های عصب
قلبی که به‌وسیله‌ی هیپوتالاموس کنترل می‌شود تعداد ضربان های قلب را افزایش می‌دهد. ضربان های قلب تحت تأثیر هورمون‌هایی مانند آدرنالین نیز قرار می‌گیرد. کنترل تعداد ضربان های آن به عهده مغر یا دستگاه عصبی مرکزی است.
