علف لیمو

علف لیمو

مقدمه

گونه‌های مختلف علف‌لیمو در کشورهای هند، جاوه، فُرمز و چین در سطوح وسیعی کشت می‌شوند. کشت این گیاه از 45 سال پیش آغاز شده و هم اکنون نیز کشت می‌شوند.

تولید سالانۀ اسانس این گیاهان بیش از 6000 تن است که مهمترین کشورهای مصرف کنندۀ آن، آمریکا، انگلیس، آلمان، ژاپن و هند هستند.

مشخصات گیاه

گونه‌های مختلف علف ‌لیمو، گیاهانی هستند چند ساله (5 تا 6 سال عمر می‌کنند) که در مناطق گرمسیر در سطوح وسیعی می‌رویند.

ریشۀ این گیاه کوتاه و کم و بیش افشان است و دارای انشعاب‌های فراوانی است. برگ‌ها به رنگ 
سبز روشن و معمولاً تسمه‌ای شکل و طویل می‌باشند.

نیازهای اکولوژیکی

منشأ رویش گونه‌های مختلف گیاه علف‌لیمو مناطق گرمسیری (حاره) است، از این رو در طول رویش به آب کافی، درجه حرارت زیاد و نور فراوان نیاز دارند. از کاشت این گیاهان در سایه باید اجتناب
کرد، زیرا نه تنها اسانس پیکر رویشی آنها کاهش می‌یابد، بلکه این امر سبب سخت و چوبی شدن ساقۀ این گیاه شده و از کمیت و کیفیت اسانس آنها کاسته می‌شود.

گونه‌های مختلف علف‌لیمو قادر به رویش در هر نوع خاکی هستند، ولی خاک‌های سنگین و متراکم برای کشت آنها مناسب نیست. بهترین خاک برای کشت گونه‌های مختلف علف‌لیمو، خاک‌هایی با بافت لوم
شنی گزارش شده است.

آبیاری گیاهان، با مقدار اسانس آنها رابطۀ مستقیم دارد. از این رو، گیاهان باید در فصول خشک سال تحت آبیاری منظم و مناسب قرار گیرند.

آب ایستایی برای گونه‌های مختلف علف‌لیمو مناسب نیست و باعث خشک شدن آنها می‌شود.

تحقیقات نشان می‌دهد شرایط اقلیمی محل رویش، نقش عمده‌ای در مقدار اسانس و اجزای تشکیل دهندۀ علف‌لیمو دارد.

تناوب کاشت

گیاهانی را باید برای تناوب کاشت انتخاب نمود که نه تنها مانع گسترش علف‌های هرز شوند، بلکه مواد و عناصر غذایی خاک را نیز افزایش دهند.

تحقیقات نشان می‌دهد که گیاهانی نظیر گندم، ذرت، گوجه‌فرنگی و نیز اکثر گیاهان تیرۀ پروانه آسا، برای تناوب کشت با گونه‌های مختلف علف‌لیمو مناسبند.

مواد و عناصر غذایی مورد نیاز

مواد و عناصر غذایی مناسب در خاک، سبب افزایش عملکرد و همچنین بهبود کیفیت اسانس می‌شود.

تحقیقات نشان می‌دهند که عملکرد پیکر رویشی علف‌ لیمو و مقدار وکیفیت مواد مؤثرۀ آنها، بخصوص مقدار سیترونل در اسانس به بافت خاک و مقدار مواد و عناصر غذایی موجود در آن بستگی دارد.
از این رو، افزودن مقادیر مناسب ازت، اکسیدفسفر و اکسیدپتاس،نقش مؤثری در افزایش عملکرد (اعم از پیکر رویشی و مقدار اسانس آن) گیاه دارد.

آماده سازی خاک

در فصل پاییز، پس از برداشت گیاهانی که با علف ‌لیمو به تناوب کشت شده‌اند، زمین را شخم عمیقی می‌زنند، سپس کودهای شیمیایی مورد نیاز را به سطح زمین پاشیده و به وسیلۀ دیسک آنها را
با خاک مخلوط می‌کنند. اوایل بهار، پس از شکستن سله‌ها و خرد کردن کلوخه‌ها، زمین را تسطیح و بستر آن را برای کشت علف‌ لیمو آماده می‌کنند.

تاریخ و فواصل کاشت

زمان مناسب برای کشت بذر در خزانۀ زیر پلاستیک، اوایل بهار (اواخر اسفند یا اوایل فروردین) می‌باشد. 

فصل پاییز یا زمستان، زمان مناسبی برای تکثیر رویشی علف ‌لیموست. چنانچه امکان تکثیر این گیاه در زمان‌های یاد شده نباشد، می‌توان آنها را در فصل تابستان (تیر- مرداد) به روش رویشی
تکثیر نمود.

فاصله مناسب ردیف‌های کاشت 50 سانتی متر و فاصلۀ دو بوته از هم روی ردیف کاشت، 30 تا 50 سانتی‌متر مناسب است. عمق مناسب برای قرار گرفتن گیاه در خاک در زمین‌های اصلی، 15 سانتی‌متراست.

روش کاشت

کاشت و تکثیر گونه‌های مختلف علف‌لیمو، به وسیلۀ بذر یا به روش رویشی انجام می‌گیرد.

تکثیر به وسیلۀ بذر:

ابتدا بذرها را در خزانه‌های مناسبی که بستر آن مخلوطی از کودهای حیوانی کاملاً پوسیده و ماسه‌های نرم است، کشت می‌کنند. رطوبت فراوان و درجه حرارت زیاد، سبب تسریع در رویش این بذرها
می‌شود. با آبیاری منظم و وجین علف‌های هرز سطح خزانه، بذرها در اوایل اردیبهشت سبز می‌شوند. اواخر بهار- اوایل تابستان (خرداد – تیر) یا اوایل پاییز (مهر)، زمان‌های مناسبی برای انتقال نشاءها به زمین اصلی می‌باشند. پس از انتقال نشاءها به زمین اصلی باید زمین را
بلافاصله آبیاری کرد.

تکثیر رویشی:

تکثیر رویشی، از طریق تقسیم بوته انجام می‌گیرد. برای این کار ابتدا گیاهان 3 تا 4 ساله را از خاک خارج می‌کنند. این گیاهان باید عاری از هر گونه عوامل بیماری‌زای قارچی یا باکتریایی
باشند. سپس هر بوته را به 3 تا 4 قطعه تقسیم و با رعایت فاصلۀ در زمین اصلی کشت می‌کنند. پس از کشت گیاهان باید بلافاصله آنها را آبیاری کرد.

مراقبت و نگهداری

رطوبت فراوان، نقش عمده‌ای در جوانه‌زنی بذرهای گونه‌های مختلف علف ‌لیمو دارد. از این رو، آبیاری منظم سطح خزانه ضرورت دارد.

مبارزۀ شیمیایی با علف‌های هرز به تنهایی کافی نیست و در طول رویش گیاهان باید فاصلۀ بین ردیف‌ها را کولتیواتور مناسبی زد. این عمل نیز نقش عمده‌ای در رویش گیاهان و افزایش عملکرد خواهد
داشت.

کاربرد محلول‌های غذایی مناسب، سبب افزایش و توسعۀ برگ‌ها و نیز افزایش عملکرد اسانس آنها می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهد که گونه‌های مختلف علف‌لیمو نسبت به امراض مختلف مقاوم هستند.

کاربرد مالچ یا خرد شدۀ گیاهان در فاصلۀ بین ردیف‌ها مناسب است و سبب کاهش تبخیر خاک و در نتیجه افزایش رشد گیاهان می‌شود.

برداشت محصول

پیکر رویشی علف ‌لیمو را می‌توان یک یا چند بار در سال برداشت نمود. تعداد دفعات برداشت، به شرایط آب و هوایی محل رویش گیاهان بستگی دارد.

همه قسمت‌های پیکر رویشی علف ‌لیمو (اعم از تازه یا خشک شده) حاوی اسانس می‌باشند. از این رو هنگام برداشت اندام‌های خشک شدۀ گیاهان هم باید جمع آوری شوند.

مواد مؤثرۀ

پیکر رویشی (برگ‌ها و ساقه‌های جوان) اکثر این گیاهان، دارای اسانس است که این اسانس بویی شبیه به بوی لیمو دارد. مقدار اسانس و نیز ترکیبات تشکیل دهندۀ آن، به گونۀ گیاه و شرایط اقلیمی
محل رویش مانند بافت خاک، حاصلخیزی خاک، زمان و روش برداشت گیاه بستگی دارد.

 کاربرد

اسانس علف ‌لیمو حاوی ترکیبات فنلی­ترپنی و غیرترپنی است و در صنایع بهداشتی و آرایشی، صنایع غذایی، کنسروسازی و همچنین صنایع داروسازی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

از «سیترال‌ها» به مقدار فراوان در ساخت ویتامین‌ها استفاده می‌شود. اسانس اکثر گونه‌های این گیاهان مانع رشد و تکثیر باکتری‌ها شده و به عنوان عاملی ضد عفونی کننده و همچنین به عنوان
مواد دافع حشرات استفاده می‌شود.