ترخون
ترخون (تلخون)
مشخصات گیاه
ترخون،گیاهی علفی و چند ساله است. نمو شاخه‌ها و برگهای جدید، از اواخر زمستان – اوایل بهار شروع می‌شود و تا اواخر پاییز همچنان ادامه می‌یابد. اولین گل‌ها معمولاً اواخر بهار یا اوایل
تابستان و در مدت 10 تا15 روزه همه گل‌ها ظاهر می‌شوند. ترخون، 8 تا 10 سال عمر می‌کند. از آنجا که با افزایش سن، برگ‌ها و شاخه‌های جوان گیاه می‌ریزند و مقدار اسانس آن به شدت کاهش می‌یابد، محصول آن فقط 4 تا 6 سال بازدهی اقتصادی دارد.
نیازهای اکولوژیکی
به منظور تولید حداکثر مقدار اسانس با کیفیت مطلوب، ترخون را باید در مناطقی با هوای گرم و آفتابی کشت نمود. ترخون درجه‌حرارت‌های پایین را به آسانی تحمل می‌کند،به طوری که دمای 15-
درجه سانتی‌گراد را بدون هیچ آسیبی تحمل می‌کند. گیاهان هنگام بروز هوای سرد در فصل بهار دچار سرمازدگی نمی‌شوند و به رویش خود ادامه می‌دهند. ترخون در طول رویش به مقادیر فراوانی آب نیاز دارد. از این رو، این گیاه باید در زمین‌های غنی از آب کشت شود. غرقابی بر رشد
و عملکرد ترخون تأثیر منفی دارد و در صورت طولانی بودن مدت آن، گیاهان خشک می‌شوند. آبیاری برای این گیاه در مرحلۀ تشکیل شکوفه‌ها ونیز پس از برداشت محصول ضروری است. خاک مناسب برای کشت ترخون خاک‌های با بافت متوسط (شنی-رسی) و با ضخامت زیاد می‌باشد.
ترخون در طول رویش، به مقادیر فراوانی مواد و عناصر غذایی نیاز دارد.خاک‌های سبک شنی و همچنین خاک‌های سنگین رسی که امکان تهویه در آنها وجود ندارد و خاک‌های شور، برای کاشت و تکثیر
ترخون مناسب نیستند.
تناوب کاشت
ترخون را باید با گیاهانی به تناوب کشت کرد که سبب افزایش و گسترش علف‌های هرز نشوند. از آنجا که ترخون به علف‌کش‌های با مادۀ مؤثرۀ تریازین حساس است، کاشت آن در زمین‌هایی که در آن
از این نوع علف‌کش‌ها به مقدار زیاد استفاده شده باشد مناسب نیست. این گیاه در طول رویش،مقدار زیادی مواد و عناصر غذایی را از خاک جذب می‌کند و پس از برداشت آن، خاک تهی از مواد وعناصر غذایی خواهد بود. از این رو، باید با گیاهانی به تناوب کشت شود که نه تنها به مواد
غذایی زیادی نیاز نداشته باشند بلکه سبب افزایش این مواد نیز شوند.
مواد و عناصر غذایی مورد نیاز
ترخون در طول رویش به مقادیر فراوانی مواد و عناصر غذایی نیاز دارد.
در فصل پاییز و قبل از کاشت گیاه، افزودن 40 تا 50 تن در هکتار کودهای حیوانی کاملاً پوسیده به زمین‌هایی که در آنها ترخون کشت می‌شود مفید است وسبب افزایش عملکرد می‌شود.
استفاده از محلول‌های غذایی مناسب در مرحله‌ای که ارتفاع گیاهان 30 تا 40 سانتی‌متر باشد و همچنین پس از اولین برداشت به صورت محلول پاشی نتایج مطلوبی در افزایش عملکرد دارد.
آماده سازی خاک
فصل پاییز، پس از برداشت محصول قبل کود حیوانی مورد نیاز گیاه به خاک اضافه و با انجام شخمی عمیق با خاک مخلوط می‌شود. سپس کودهای شیمیایی مورد نیاز گیاهان به خاک
اضافه و شخم دیگری به جهت عمود بر جهت شخم قبلی زده می‌شود. اوایل بهار باید بستر خاک را برای کشت گیاه کاملاً آماده نمود.
تاریخ و فواصل کاشت
اوایل بهار، زمان مناسبی برای تکثیر رویشی ترخون و فصل پاییز زمان مناسبی برای تکثیر ترخون از طریق تقسیم ریشه است. در هر دو صورت، قطعات مورد نظر در ردیف‌هایی به فاصلۀ 60 سانتی‌متر
و فاصلۀ دو بوته در هر متر طولی 40 تا 50 سانتی‌متر، کشت می‌شوند.
روش کاشت
کاشت و تکثیر ترخون به صورت رویشی و به روش‌های زیر صورت می‌گیرد:
قلمۀ ساقه‌ای:
پس از جدا کردن ساقه‌های سبز و جوان از پایۀ مادری، آنها را در زمین مورد نظر کشت می‌کنند. تکثیر ترخون با استفاده از این روش مناسب نیست و کمتر مورد استفاده
قرار می‌گیرد.
پاجوش:
اطراف پایه‌های مادری 3 تا 4 ساله، پاجوش‌های متعددی از رویش استلون‌ها به وجود می‌آیند که هر پاجوش از ساقۀ کوتاه و ریشۀ مناسبی برخوردار است.
تقسیم ریشه:
در بسیاری کشورها، از این روش برای تکثیر ترخون استفاده می‌شود. پایه‌های مادری 3 تا 4 ساله را که کاملاً سالم و عاری از هر گونه آلودگی قارچی هستند، از خاک خارج می‌کنند سپس ریشۀ را
به 5 تا 10 قطعه تقسیم می‌نمایند. هرقطعه باید دارای حداقل 1 یا 2 جوانۀ رویشی باشد، سپس با رعایت فواصل ذکر شده در عمق 10 تا 15 سانتی‌متری در زمین اصلی کشت می‌شوند.
مراقبت و نگهداری
در طول رویش گیاهان، مبارزۀ مکانیکی و شیمیایی با علف‌های هرز ضروری است و نقش عمده‌ای در افزایش عملکرد دارد. قبل از رویش گیاهان در سال دوم می‌توان از علف‌کش‌هایی مانند مرکازین یا
سنسور استفاده نمود.
پس از برداشت محصول برگردان کردن خاک بین ردیف‌ها باعث تهویۀ خاک و نیز تسریع در رویش گیاهان می‌شود. ترخون ممکن است در طول رویش به وسیلۀ عوامل بیماری‌زای قارچی آسیب ببیند. از بین
این قارچ‌ها می‌توان از قارچ عامل زنگ و قارچ عامل لکه‌برگی ترخون نام برد.
برداشت محصول
محصول ترخون را می‌توان یک یا دو بار در سال برداشت کرد. اولین برداشت در مرحلۀ گلدهی انجام می‌گیرد. گیاهان در این مرحلۀ بیش‌ترین مقدار اسانس را دارند. اوایل تابستان
(تیر)، زمان مناسبی برای اولین برداشت است. از اواخر شهریور تا قبل از بروز سرما می‌توان دومین برداشت را انجام داد.
کاربرد
مردم اروپا از گیاه ترخون به عنوان ادویۀ مخصوص گوشت استفاده می‌کرده‌اند. امروزۀ پیکر رویشی این گیاه در تهیۀ انواع سس، سالاد، ترشی و همچنین به عنوان طعم‌دهندۀ مواد غذایی استفاده
می‌شود. اسانس ترخون در صنایع غذایی، کنسروسازی و همچنین در صنعت عطرسازی کاربرد دارد.
مواد مؤثرۀ ترخون سبب کاهش فشار خون و افزایش اسید معده می‌شود. استفاده از این گیاه به هضم غذا کمک می‌کند.
