دستگاه ایمنی

دستگاه ایمنی

دستگاه ایمنی

دستگاه دفاعی بدن یک دستگاه سازش پذیر است که سلول های تخصص یافته سفید به نام لنفوسیت ها نقش مهمی در این دستگاه ایفا کرده و به تهاجم میکروارگانیسم های مختلف پاسخ می دهند. این دستگاه ایمنی، پیچیده بوده و همین پیچیدگی باعث می شود که بدن در برابر عوامل تهاجمی
مختلف مصون مانده و حتی اگر در آینده نیز مورد حمله قرار گیرد، دستگاه ایمنی بدن قادر خواهد بود در برابر آن ها مقاومت کرده و از بدن محافظت نماید. 

گره های لنفی

غده ها و گره های لنفی در دستگاه ایمنی بدن پناهگاهی برای سلول های ایمنی (لنفوسیت ها) هستند در نتیجه وجود این غده ها در بدن ضروری است. لنفوسیت ها از بدن در برابر بیماری ها محافظت می کنند. هر غده لنفی توده ای از بافت لنفی است که به کمک بافت پیوندی به نام ترابکول
به چند قسمت تقسیم می شود. این گره ها به صورت پراکنده و یا به صورت تجمعی در یک نقطه در بدن وجود دارند. مایع لنفی باید از اندام ها و بافت های مخلف به غده های لنفی بیایند تا تمیز شوند. وظیفه این ارسال بر عهده چند رگ لنفی کوچک (لنفاتیک) به نام رگ های آوران لنف
است. حال زمانی که این مایع تمیز و تصفیه شد باید مجددا از غده ها خارج شده و به سمت اندام ها جریان یابد که این عمل توسط یک رگ بزرگ تر انجام می شود. در رگ های لنفی دریچه هایی وجود دارد که باعث حرکت یک طرفه و رو به جلوی مایع لنفی می شود.

درون غده لنفاوی

قطر غده های لنفاوی از 25-1 میلیمتر متفاوت است که در اثر عفونت و یا بیماری ممکن است ورم کنند. این گره ها که به وسیله کپسول فیبروزی پوشیده شده اند، دارای حفره ها و سینوس هایی هستند که در آنجا فاگوسیت ها، میکروب ها و مواد زائد و بیگانه را پاکسازی و گوارش می
کنند. در داخل هر غده لنفاوی موارد زیر را می توان مشاهده نمود:

1-رگ آوران لنف

این رگ ها مسئول ورود لنف به غده لنفی هستند.

2-کپسول لنف

این کپسول یک پوشش تورینه ای محکم و رشته ای است که در اطراف غده ها قرار گرفته اند.

3-ترابکولا

یک بافت پیوندی که غده را به چند قسمت تقسیم می کند.

4-مرکز زاینده

مرکزی است که در آن لنفوسیت ها تکثیر شده و بالغ می شوند.

5-حفره سینوسی

در این مجرای گشاد لنف به آرامی وارد شده و تصفیه آن انجام می شود به این صورت که ماکروفاژها به میکروب ها و مواد بیگانه حمله می کنند.

6-رگ برنده لنف

زمانی که لنف تصفیه شد، توسط رگ برنده لنف از غده لنفی خارج می شد.

انواع گلبول سفید

به انواع گلبول های سفید لکوسیت گفته می شود. برخی از این گلبول های سفید از رشد انواع دیگر به وجود می آیند ولی در کل همه آن ها از مغز استخوان مشتق می شوند.

منوسیت ها

بزرگترین سلول خونی منوسیت ها هستند که هسته بزرگ، گرد و تو رفته دارند. این دسته از گلبول های سفید مواد بیماری زا را احاطه می کند.

لنفوسیت ها

سلول اصلی ایمنی بدن که هسته بزرگی دارد، لنفوسیت ها هستند. این دسته از سلول ها تقریبا همگی تو رفته بوده و دو نوع T و B دارند که بر اساس نوع رشد به وجود می آیند.

نوتروفیل ها (گرانولوسیت ها)

این دسته از سلول ها که از بین برنده پاتوژن ها هستند،  دارای ذرات ریز زیادی در سیتوپلاسم بوده و هسته آن ها چند قسمتی است.

بازوفیل ها

بازوفیل نوعی گرانولوسیت با هسته دو قسمتی است که همواره در گردش بوده و در واکنش های حساسیتی حضور دارند.

ائوزینوفیل ها

این دسته از گلبول های سفید نوعی از گرانولوسیت ها هستند که وجودشان در طول واکنش های حساسیتی اهمیت زیادی داشته و مجموعه آنتی بادی – آنتی ژن را از بین می برند.

عفونت موضعی

در صورتی که میکروب زیان آوری وارد بدن بشود به منظور جلوگیری از خطر، پاسخ ایمنی و التهاب هر دو سریعا وارد عمل شده، میکروب را احاطه می کنند تا نتواند گسترش پیدا کند. این احتمال وجود دارد که عفونت به یک نقطه خاص همانند مرز میان دو بافت محدود شود. در چنین شرایطی
گلبول های سفید و مهاجمان چه مرده و چه زنده، به همراه مواد زائد، سم ها و مایعات در آن نقطه جمع شده و چرک را ایجاد می کنند. درصورتی که چرک به یک منطقه خاص محدود شود، آبسه به وجود می آید. چرک به بافت های اطراف خود فشار آورده و در نتیجه منجر به درد و ناراحتی به
ویژه در اندام هایی که حرکت ندارند (همانند دندان ها) خواهد شد. فشاری که یک آبسه مغزی وارد می کند ممکن است به حدی شدید باشد که منجر به تاثیر بر عملکرد مغز شود.

آبسه دندانی

زمانی که میکروب وارد قسمت مرکزی دندان (پالپ) می شود می تواند منجر به بروز عفونت شود. راه ورود میکروب ها به این قسمت از طریق مینای دندان، دندان خراب و یا آسیب دیده است. عفونت می تواند به ریشه دندان رسیده و در آن جا جمع شود در نتیجه به دلیل فشاری که به عصب
دندان وارد می شود درد دندان بروز می کند.

پاسخ غیر اختصاصی

زمانی که میکروبی وارد بدن می شود، پاسخ های ایمنی مختلف در مقابل آن میکروب و سمومی که تولید می کند ارائه می شود تا میکروب غیر فعال شود. نوعی از این پاسخ ها، پاسخ های غیر اختصاصی هستند.

پاسخ غیر اختصاصی نوعی پاسخ ایمنی است که بدن در پاسخ به انواع صدمات من جمله ضربه، سوختگی، سرمای زیاد، مواد شیمیایی تخریب کننده، انواع پرتوها و مهاجمان زنده شامل میکروب ها و انگل هایی همانند کرم ها بروز می دهد. مهمترین نوع پاسخ ایمنی غیر اختصاصی، التهاب است. 
مسیر این نوع پاسخ ها به صورت زیر است:

1-ابتدا بافتی که صدمه دیده است موادی ترشح می کند که به نوعی این مواد گلبول های سفید را آگاه می کنند تا گلبول ها به سمت بافت آسیب دیده بیایند.

2-برای این که گلبول های سفید بتوانند وارد بافت شوند، دیواره مویرگ ها نفوذپذیرتر و سوراخ های ان بازتر می شوند در نتیجه گلبول های سفید، مواد شیمیایی دفاعی و مایعات از مویرگ خارج شده و در محل جمع می شوند تا نبرد آغاز گردد.

3-گلبول های سفید آن ماده مضر (پاتوژن) را احاطه می کنند تا آن را از بین ببرند چون میکروب در این زمان تلاش خود را می کند تا بیشتر تکثیر شود.

4-در نهایت ممکن است لخته خون تشکیل شود تا هم جلوی خروج خون از رگ ها گرفته شود و هم این که میکروب ها بیشتر از این نتوانند به بافت ها نفوذ کنند.

بافت ملتهب

قرمزی، ورم، گرمی و ناراحتی یا درد از 4 علائم مهم در بافت ملتهب هستند که پس از هر نوع آسیب دیدگی، تحریک یا عفونت به منظور محدود کردن آسیب دیدگی و آغاز روند بهبودی و ترمیم بروز خواهند کرد. 

پاسخ اختصاصی

پاسخ های اختصاصی نوعی از پاسخ هایی هستند که غالبا در کنار پاسخ های غیر اختصاصی همانند التهاب و یا به همراه التهاب وجود دارد. به طور کلی در این مسیر دو نوع دفاع اصلی برای بدن وجود دارد که هر دو نوع ایمنی به واکنش لنفوسیت ها وابسته هستند:

1-ایمنی با واسطه سلول ها که تحت عنوان ایمنی سلولی معروف است.

2-ایمنی با واسطه آنتی بادی ها که به آن ایمنی هومورال گفته می شود.

لنفوسیت های B پروتئینی به نام گاماگلوبولین تولید می کنند که نوعی آنتی بادی بوده و بر ضد مواد پروتئینی بیگانه (آنتی ژن) عمل می کند. پروتئین های بیگانه به پروتئین هایی گفته می شود که در بدن فرد وجود ندارند.  لنفوسیت های T تکثیر می شوند و با پاتوژن ها مبارزه
می کنند.

ایمنی با واسطه سلول ها

ایمنی سلولی به لنفوسیت های T وابسته است. علت نامگذاری این لنفوسیت ها این است که آن ها در تیموس رشد می کنند. زمانی که یک لنفوسیت T آنتی ژنی را شناسایی می کند، به منظور جلوگیری از پیشرفت آنتی ژن، سریعا تکثیر شده و تعداد زیادی لنفوسیت T ایجاد می کند. چند نوع
لنفوسیت T وجود دارد:

1-لنفوسیت T یاور

این دسته از لنفوسیت ها موظف هستند که لنفوسیت B (ایجاد کننده ایمنی آنتی بادی) و ماکروفاژها (احاطه کننده میکروب ها و مواد زائد) را فعال کنند. لنفوسیت های یاور ایمنی به واسطه آنتی بادی را به کمک لنفوسیت B تحریک می کنند. . لازم است بدانید که ماکروفاژ ها به کمک
لنفوکین ها (پروتیئن های سمی برای از بین بردن میکروب ها) به محل مورد نظر می رسند. سپس ماکروفاژ در محل وارد شده، آنتی ژن میکروب را به لنفوسیت B ارائه می کند. عمل بلعیده شدن آنتی ژن توسط ماکروفاژ را فاگوسیتوز می گویند. برای این منظور ابتدا ماکروفاژ ها میکروب
ها و مواد زائد را در بر گرفته و سپس آنتی ژن ها را به لنفوسیت T نشان می دهند.

2-لنفوسیت T کشنده (سیتوتوکسیک)

این لنفوسیت ها باید به میکروب ها و سلول هایی که توسط آن ها آلوده شده اند، حمله کرده و با تولید پروتئین قوی به نام لنفوکین بر ضد این مواد بیگانه و سلول های آلوده عمل می کنند. این سلول ها از جریان خون وارد شده و خود را به محل عفونت می رسانند.

3-لنفوسیت T  سرکوبگر 

لنفوسیت T  سرکوبگر موظف است که از واکنش نشان دادن دیگر سلول ها بر ضد میکروب ها ممانعت کند.

4-سلول حافظه

جالب است بدانید که برخی از لنفوسیت های T  به منظور این که بتوانند در آینده دفاع خوبی داشته باشند، ساختار آنتی ژن را در حافظه خود نگه می دارند که به آن ها سلول حافظه می گویند.

ایمنی با واسطه آنتی بادی

لنفوسیت های T می توانند مستقیما با عامل بیماری زا و یا بیگانه وارد مبارزه شوند در صورتی که لنفوسیت های B  قادر به حمله مستقیم نبوده و به ترشح آنتی بادی نیاز دارند. چند ویژگی مهم از آنتی بادی ها عبارتند از:

1-از نظر ظاهری آنتی بادی ها به شکل Y و یا T  هستند.

2-آنتی بادی ها به صورت اختصاصی عمل می کنند به این معنا که هر گروه آنتی بادی به آنتی ژن خاصی در منطقه مور نظر وصل شده و آن را مورد حمله قرار می دهد. 

3-آنتی بادی ها در خون و مایعات شناور هستند.

زمانی که آنتی ژنی وارد بدن شده و به بافت های بدن می چسبد، منجر به تحریک و تکثیر لنفوسیت های B    می شود. بعضی از این لنفوسیت ها به پلاسما سل (سلول های اصلی تولید کننده آنتی بادی خاص) تبدیل می شوند. سلول حافظه دارد در میان لنفوسیت های B  هم وجود دارد که باعث
بهبود ایمنی در حملات آینده از همان آنتی ژن خواهد شد. در این صورت اگر آنتی ژنی چند سال پیش ارد بدن شده و هم اکنون نیز بافت های بدن را مورد حمله قرار می دهد، این سلول ها به خوبی آنتی ژن را شناسایی کرده و از بین می برند.

مراحل ایمنی با واسطه آنتی بادی

1-ابتدا لنفوسیت های B  آنتی ژن های ورودی راتشخیص می دهند و این قدرت تشخیص حتی برای آنتی ژن های جدید که به تازگی وارد بدن شده اند هم وجود دارد.

2-سپس ماکروفاژ آنتی ژن های میکروب را به لنفوسیت B  ارائه می کند.

3-در مرحله بعدی آنتی ژن به آنتی بادی چسبیده و مجموعه ایمنی به نام آنتی بادی – آنتی ژن ساخته می شود.

4-ماکروفاژ ها با مشارکت ائوزینوفیل ها، مجموعه آنتی بادی – آنتی ژن ایجاد شده و مواد زائد را در بر می گیرند تا از این مواد را از بین ببرند.

دستگاه تکمیلی

در خون بدن بیش از 20 نوع پروتئین و مواد وابسته به آن به نام فاکتورها جریان دارند که به مجموعه آن ها دستگاه تکمیلی می گویند. این دستگاه کمک می کند تا گلبول های سفید  و ماکروفاژها، گشاد شدن رگ ها و پاکسازی ترکیبات آنتی بادی – آنتی ژن فعال شوند. در چنین شرایطی
تخریب میکروب ها و جلوگیری از حمله آن ها به سلول های بدن عملی می شود. پروتئین های مکمل موظف هستند که به کمک آنتی بادی ها، لنفوکین را تولید نمایند. نقطه شروع واکنش تکمیلی، فعال شدن قطعه ای از DNA یا غشای سلولی یا هر ماده دفاعی دیگر است. سپس این واکنش به صورت
زنجیره ای ( آبشاری ) ادامه پیدا می کند به این معنا که هر ماده مکمل، ماده دیگر را فعال می کند. همانند فرآیند لخته شدن خون در محل زخم.

باکتری تجزیه شده

مکمل های به منظور از بین بردن مهاجمان، غشا باکتری را حل و یا تجزیه می کنند. (در سمت چپ می توانید سلول تخریب شده را مشاهده کنید.) این عمل به صورت زیر انجام می شود:

1-ابتدا پروتئین مکمل به مجموعه ایمنی متصل شده و به مجموعه آنتی بادی – آنتی ژن حمله می کند.

2-واکنش های تکمیلی به ترتیب رخ داده (آبشار تکمیلی) و در نتیجه پروتئین های مکمل بیشتری تولید می شود.

3-پروتئین های تکمیلی غشای بیرونی مهاجم را تخریب کرده و می شکنند.

4-در این زمان مایع به سرعت وارد میکروب شده و نهایتا باعث تورم و ترکیدن میکروب خواهد شد.