پوست و بافت پوششی

پوست و بافت پوششی

پوست و بافت پوششی 

پوست بدن چند نقش مهم را برعهده دارد:

1-پوست نقش حفاظتی را برای بدن ایفا می کند به گونه ای که سطح بیرونی آن بافت پوششی تخصص یافته بوده و در تمامی قسمت های بدن وجود دارد.

2-همچنین حسگرهای موجود در پوست به ایجاد حس لامسه کمک می کنند.

مجموعه لامسه

حس لامسه در درم یعنی دومین لایه زیر پوست قرار داشته و به وسیله ریز حسگرهایی که انتهای کوچک سلول های عصبی هستند، ایجاد می شود. این حسگرها از نظر گونه، تعداد و تراکم با هم متفاوت هستند برای مثال در یک قطعه از پوست به اندازه ناخن، حدود 1000 نوع گیرنده وجود
دارد که با هم متفاوت هستند همچنین از نظر تعداد نیز در نوک انگشتان نزدیک به 3000 حسگر ظریف وجود دارد که قادر هستند ظریف ترین لمس را ایجاد نمایند. این حسگرها شبیه گیرنده هایی هستند که قادرند انواع تغییرات محیطی همانند سنگین ترین و کوچکترین فشار و تماس های دردناک
را دریافت نمایند. گیرنده های رشته ای نیز در اطراف قاعده مو در فولیکول قرار گرفته اند. جالب است بدانید که  اگر چه این گیرنده های پوستی به اکثر تحریکات واکنش نشان می دهند ولی هر گیرنده موظف است که به نوع خاصی تحریکات واکنش نشان دهد. این گیرنده ها پیام ها را
به مغز ارسال می کنند سپس در مغز ابتدا سیگنال های مختلف جمع آوره شده و بعد الگوهایی را تشخیص می دهد و خواهد فهمید که سیگنال های ارسال شده مربوط به سرما، گرما، فشار، نرمی، زبری، رطوبت، خشکی، ایستایی یا حرکت بوده است. 

در تصویر زیر شما می توانید تصویر یک گیرنده مایسنر (سبز) را در نوک انگشت مشاهده کنید. این حسگر کمک می کند تا تفاوت های ظریف اشیا را دریابید.

انواع حسگرها

ریز حسگرهای پوست در قسمت عمقی قرار گرفته اند تا بهتر بتوانند عملکرد خود را نشان دهند. بزرگترین ریز حسگرها، اجسام پاچینی هستند که در عمق درم و در نزدیک قاعده آن قرار گرفته اند. گیرنده های حس لمس سطحی، در سطح اپیدرم قرار دارند.

شاخه هایی که غالبا بدون پوشش هستند، در تمامی قسمت های بدن و بافت های پیوندی یافت می شوند. این شاخه مربوط به دما، سبک بودن، فشار و درد هستند.

اجسام مایسنر

این اجسام انتهای پوشش دار عصبی هستند که در بالای درم و بیشتر در زیر قاعده اپیدرم و در اندام های من جمله کف دست و پا، لب ها، پلک، دستگاه تولید مثل بیرونی و نوک پستان قرار گرفته اند. این اجسام حتی به کمترین فشار هم پاسخ می دهد.

صفحه مرکل

در سطح این صفحه گیرنده های بدون پوشش وجود دارد که محل اتصال انتهای عصب، معمولا در بالای درم یا پایین اپیدرم و همچنین بیشتر در مناطق بدون مو قرار گرفته اند. لمس خفیف و فشارهای کم بر عهده صفحه مرکل است.

اجسام پاچینی

این اجسام که در عمق درم قرار گرفته اند، گیرنده های بزرگ پوشش دار، گاها با طول یک میلیمتر هستند که به فشارهای زیاد پاسخ داده و همچنین در دیواره مثانه، نزدیک مفاصل و عضلات نیز یافت می شوند.

اجسام رافینی

این اجسام انتهای عصبی لایه میانه درم هستند که غالبا در لایه های میانی یا زیرین درم قرار دارند.

انتهای سطحی اعصاب

این اجسام که در تمامی قسمت های پوست وجود دارند، وارد اپیدرم می شوند.

رشته عصبی

به منظور انتقال پیام، رشته های عصبی گیرنده ای به صورت دسته ای مرتبط شده و پیام را به عصب اصلی انتقال می دهند.

ریز گیرنده های پوست

انبساط و انقباض پوست در اثر تغییر دما و همچنین تغییر شکل لایه های پوست باعث می شود که ایمپالس های عصبی تولید گردد. این پیام از هر گیرنده به گیرنده بعدی انتقال یافته و نهایت به عصب اصلی مخابره خواهد شد. حال زمانی که تحریک و لمس پوست رخ بدهد میزان پیام مخابره
شده بیشتر خواهد شد.

تنظیم دما

یکی از مهمترین وظایف پوست این است که دمای بدن را تنظیم و در واقع حفظ نماید. این عمل را به 3 روش انجام می دهد:

1-تنگ و گشاد کردن رگ ها

در زمانی که بدن گرم شود، رگ های درم گشاد می شوند تا جریان خون افزایش یافته و دمای اضافی بدن دفع شود اما زمانی که بدن سرد شود، پوست با تنگ کردن رگ ها سعی می کند تا کمترین دما از دست برود.

2-عرق کردن

با گرم شدن پوست، غده های عرق عرق بیشتری ترشح می کند تا دمای بدن کم شده و خنک شود در حالی که در زمان سرما فعالیت غده های عرقی کم می شود.

3-تنظیم موها

همچنین با سرد شدن هوا، موهای ریز بدن به کمک ماهیچه های نازک مو، کشیده می شوند تا بتوانند هوا را بین خود حفظ کرده و شبیه یک عایق از کاهش دما جلوگیری کنند. جالب است بدانید که در زمان سرما، قاعده موهای ریز بدن به کمک انقباض ماهیچه های راست کننده مو، برجسته
و شبیه جوش می شوند. اما در زمانی که هوا گرم شود این ماهیچه ها به حالت استراحت درآمده و موهای ریز بدن می خوابند. در چنین شرایطی برجستگی های جوش مانند هم از بین خواهد رفت.

     

اپیتلیوم

یکی دیگر از مهمترین ساختارهای پوششی بدن که بافت های بدن را پوشش داده و یا این که همانند آستری برای سطح درونی بدن عمل می کند، بافت اپیتلیان یا اپیتلیوم نام دارد. شکل سلول ها و چگونگی چینش آن ها که در یک یا چند لایه قرار گیرند باعث می شود که انواع اپیتلیوم
وجود داشته باشد (به جدول نگاه کنید). این بافت ها فاقد رگ خونی بوده، بسیار محکم به هم وصل شده و به کمک غشای پایه تثبیت می شوند. لازم به ذکر است که نقش عمده بافت های اپیتلیوم ساختن پرده ها و غشاهاست که کار آن ها حفاظت، جذب و یا ترشح مواد است. برای مثال نوعی
سلول در بافت اپیتلیوم به نام سلول های گابلت وجود دارد که موکوز چسبناک ترشح می کنند.

اپیتلیوم مطبق کاذب

این یک اپیتلیوم ستونی است که در نگاه اول به نظر می رسد که سلول ها در چند لایه عمودی قرا گرفته اند اما وقتی به دقت بررسی می شود، متوجه می شوید که فقط یک لایه سلول ستونی وجود دارد. اما علت این امر چیست؟ در این بافت اپیتلیوم سلول ها با شکل و ارتفاع متفاوت در
کنار هم قرار گرفته و هسته های سلول ها نیز در سطوح متفاوت قرار دارند در نتیجه این سلول ها به صورت چند لایه دیده می شود. سلول های درازتر سازنده سلول های گابلت یا مژک دار هستند که با ترشح موکوز، اشیا را به دام می اندازند. اپیتلیوم مطبق کاذب در مسیرهای هوایی،
مجراهای ترشحی مجرای تولید مثل خارجی مردان قرار دارد.

انواع سلول های بافت اپیتلیال

همان گونه که گفتیم سلول های بافت اپیتلیال براساس شکلی که دارند طبقه بندی می شوند. با توجه به این که بیشتر این سلول ها در معرض سایش و فشار قرار دارند در نتیجه به سرعت تکثیر می شوند تا بتوانند خود را جایگزین نمایند. در ادامه این سلول ها را معرفی خواهیم کرد:

1-سلول سنگ فرشی

این سلول ها پهن، صفحه ای، باضخامت کم، یک لایه و دارای هسته ای پهن هستند که چینش نامنظم داشته و وظیفه آن ها عبور مواد خاص از طریق انتشار انتخابی (نفوذپذیری انتخابی) است.

2-سلول مکعبی

سلول های مکعبی، به ندرت چند وجهی و با هسته مرکزی هستند که در جذب مواد و تغییر دادن آن ها هنگام عبور به درون سلول نقش دارند.

3-سلول ستونی

سلول های دراز، باریک، مکعب مستطیل یا چند وجهی با هسته بزرگ و بیضی شکل در قاعده سلول هستند که چند نقش مهم دارند:

حفاظت از بافت ها و جدا کردن آن ها

در صورتی که دارای مژک باشند، مواد را در بیرون از سلول حرکت می دهند.

این سلول ها با ریز مژک به جذب مواد کمک می کنند.

4-سلول دانه دار

این سلول ها به منظور ترشح تغییر شکل داده و به حالت ستونی یا مکعبی درآمده و دارای واکوئل های ترشحی یا دانه های ترشحی است. سلول های دانه دار در چند لایه پیچیده شده و باعث ایجاد فرورفتگی، مجرا، شیار و حفره می سازند. از جمله مواردی که سلول های دانه دار وجود
دارد می توان به غده های عرقی اشاره نمود.

پوشش مثانه

در تصویر EM زیر سلول های اپیتلیال دیده می شود. این سلول ها صاف و خم شده و در نتیجه زمانی که ادرار در مثانه زیاد می شود، این سلول ها کشیده می شوند. 

اپیتلیوم ساده 

این نوع اپیتلیوم دارای یک لایه سلول است و چون یک لایه سلول اصطکاک کمتری ایجاد می کند در نتیجه اپیتلیوم ساده در محل هایی قرار می گیرد که مواد راحت و ساده می توانند عبور کنند. 

اپیتلیوم لایه ای

اما اپیتلیوم لایه ای از دو یا چند لایه سلول تشکیل شده است و در نتیجه حفاظت بهتری ایجاد خواهد کرد.

اپیتلیوم پیچیده

اگرچه معمولا تعداد لایه های در اپیتلیوم 3-2 عدد است ولی ممکن است این تعداد به 5 هم برسد که در این صورت اپیتلیوم پیچیده ایجاد می شود. شکل سلول ها در لایه های مختلف متفاوت باشد.

اپیتلیوم متغییر

اپیتلیوم متغییر شبیه اپیتلیوم مطبق کاذب است با این تفاوت که این قابلیت را دارد که بدون پاره شدن، کشیده شود. سلول های موجود در این اپیتلیوم معمولا ستونی بوده که روی غشای پایه قرار گرفته و در قسمت بالایی خود کمی گرد و کروی می شوند. زمانی که اپیتلیوم متغیر
کشیده می شود، سلول ها پهن و شبیه سلول های سنگ فرشی می شوند. همان گونه که متوجه شدید فرم سلول ها مدام در حال تغییر بوده و به همین دلیل این اپیتلیوم به نام متغییر معروف است. این نوع اپیتلیوم چند نقش مهم برای دستگاه ادراری دارد:

1-پوشش کلیه ها، مجاری ادرار، مثانه و حالب ها

2-کمک به لوله ها و مجراها برای تغییر قطر

3-ترشح موکوز و حفاظت از دستگاه ادراری در برابر اسید

اپیتلیوم درون چشم

در چشم دو نوع اپیتلیوم وجود دارد:

1-اپیتلیوم ساده در لایه رنگ دانه ای شبکیه

2-اپیتلیوم مطبق سنگ فرشی در قسمت پنجره جلوی قرنیه

اپیتلیوم موجود در جلوی قرنیه شفاف بوده و پنج لایه دارد که به نور اجازه ورود به چشم را می دهد.

پوشش نای 

در تصویر زیر که از میکروسکوپ الکترونی به دست آمده است زوائد مژکی (سبز رنگ) در سلول های اپیتلیال نای دیده می شود و سلول های گابلت که مسئول تولید موکوز هستند، (زرد – قهوه ای) در بین مژک ها قرار دارند.

وظایف دفاعی پوست و مو

اولین سد دفاعی بدن پوست است که بدن را در برابر عوامل زیان آور حفظ می کند به همین دلیل به گونه ای ساخته شده است که بتواند در برابر صدمات فیزیک مقاوم باشد. پوست نرم و انعطاف پذیر بوده و سلول های اپیدرمی بیرونی ترین لایه پوست است که علی رغم داشتن اتصالات محکم،
ولی باز هم نرم و انعطاف پذیر خواهد بود. همان گونه که گفتیم پوست چند نقش مهم دارد:

1-بیشتر سلول های پوست دارای پروتئین سخت داخلی به نام کراتین است که در مقابل بسیاری از مواد شیمیایی مقاوم است.

2-میلیون ها غده چربی زیر پوست در فولیکول مو وجود دارد که چربی تولید کرده و این چربی به پوست خاصیت ضد آب و ضد باکتریایی می دهد. در نتیجه بسیاری از میکروب ها نمی توانند در سطح پوست رشد کنند همچنین چربی پوست از شکستن مو جلوگیری می کند. چربی پوست در دمای معمولی
بدن به صورت مایع بوده و به راحتی پخش می شود.

دفاع در برابر اشعه ماورابنفش

نور خورشید دارای طیف هایی با طول موج مختلف است که طول موج مادون قرمز باعث تولید گرما شده ولی قدرت نفوذ کمی دارد اما اشعه فرابنفش به دلیل این که طول موج کوتاهی دارد لذا قدرت نفوذ بالایی دارند. اشعه فرابنفش در دو نوع و بوده که با چشم دیده نمی شوند ولی به شدت
آسیب رسان هستند. به همین دلیل پوست به کمک رنگدانه های تیره ملانین از بدن در برابر این پرتوها حفاظت می کند. پرتوهای خورشید در سطح اپیدرم بدن صفحه ای ایجاد می کنند که ناشی از تحریک سلول های پایه ای است.

حفاظت ملانونینی

در قاعده اپیدرم سلول های ملانوسیت قرار دارد که ملانین را در مجموعه ای به نام ملانوزوم قرار داده و سپس به سلول های مجاور می فرستند. زوائد ملانوسیت که ملانوزوم را به سلول های مجاور انتقال می دهد، دندریت نام دارد. 

رنگدانه های پوست

در پوست دو رنگدانه وجود دارد:

1-رنگدانه ملانینی (رنگدانه قرمز فئوملانین)

2-رنگدانه قهوه ای سیاه ائوملانین

رنگ پوست به مقدار این دو رنگدانه و نحوه پراکندگی آن ها بستگی دارد. سلول های ملانین دارای زوائد انگشتی مانند بوده که با 40-330 سلول اطراف خود ارتباط دارد (سلول های پایه ای کراتینی). حال زمانی که ملانوسیت ها ملانین را درون بسته های ملانوزوم ترشح می کنند، همین
زوائد انگشتی کمک می کند تا بسته های ملانوزوم به سلول های دیگر وارد شوند. در پوست های روشن تعداد ملانوسیت و ملانوزوم کم ولی در پوست های تیره این تعداد زیاد است. حتی ممکن است در یک نقطه تمرکز بیشتری داشته باشند. زمانی که پوست در معرف اشعه ماورابنفش قرار می گیرد،
ملانوسیت ها تحریک شده و نهایتا پوست تیره تر و برنزه تر خواهد شد.

پوست کلفت

در صورتی که پوست دائما در معرض فشار باشد، اپیدرم پوست ضخیم شده تا بهتر بتواند عمل حفاظت و ضربه گیری را انجام دهد. برای مثال این حالت در کف پا وجود دارد.

چربی و واکس

در پوست مخلوطی از چربی هایی همانند پالمتیک، استئاریک، اولئیک، لینولئیک و…. وجود دارد که باعث نرم و لغزنده شدن پوست شده و در نتیجه آب به پوست نفوذ نمی کند.

موی سر

وجود مو بر روی سر علاوه بر زیبایی، چند نقش مهم دارد:

1-حفاظت سر در برابر بارش آسمانی

2-حفاظت دربرابر دمای زیاد

3-نقش ضربه گیر

ابروها و مژه ها

موهای ابرو ریز و خشن بوده و با سرعت رشد می کنند. این دسته مو کمک می کند تا آب صورت شامل آب باران، عرق و… وارد چشم ها نشود. همچنین مژه ها که بر روی پلک ها قرار گرفته اند وظیفه دارند که در زمان باز و بسته شدن چشم ها، جریان هوا را پخش کرده و از ورود گرد و
غبار به چشم شوند.